Về nghi lễ

Với một ngày lễ quan trọng như ngày giỗ họ, trọng trách đảm nhận chính thường sẽ thuộc về người trưởng họ và ban quản lý hoặc hội đồng gia tộc. Các thành viên khác trong họ sẽ được phân công các công việc cụ thể, khác nhau, bao gồm cả việc đóng góp chi phí. Theo thường lệ, chi phí để tổ chức trong ngày giỗ tổ họ được lấy từ quỹ đóng góp thường niên của con cháu trong dòng họ. Thường thì những thành viên trưởng thành của dòng họ, không phân biệt con trai hay con gái, những người đã lấy vợ, lấy chồng đều có trách nhiệm đóng góp cho ngày giỗ họ nói riêng và các hoạt động khác nói chung.

Địa điểm tổ chức toàn bộ các nghi thức và hoạt động của ngày giỗ là nhà thờ họ hoặc từ đường, được xây trên mảnh đất hương hỏa tổ tiên để lại. Trưởng họ có quyền sinh sống trên mảnh đất đó với trách nhiệm trông coi, hương khói. Ngay từ một ngày trước ngày giỗ chính thức, mọi việc chuẩn bị cho ngày giỗ từ mua sắm đồ lễ đến chế biến cỗ bàn đều phải chuẩn bị xong và hoàn thành một cách cơ bản. Tất cả các thành viên trong dòng họ đều được thông báo đầy đủ để tề tựu trở về tham dự ngày lễ quan trọng của dòng họ này.

Nguồn: Dòng họ Nguyễn Duy (Nam Định)

Theo phong tục, chiều hôm trước ngày giỗ, con cháu làm lễ cúng gọi là “Tế cáo”, do trưởng họ và hội đồng gia tộc họ thực hiện tại nhà thờ họ với mục đích mời tổ tiên về hưởng phần lễ do con cháu dâng lên. Sáng ngày hôm sau, tức ngày chính giỗ, sẽ diễn ra lễ “Tế chính”. Trưởng họ đứng trước bàn thờ tổ đọc lịch sử dòng họ và văn khấn nhằm nhắc nhở con cháu nhớ đến công ơn tổ tiên, để giáo dục các thế hệ hậu sinh về truyền thống, gia phong của gia tộc. Kế đến là lễ yết cáo lên thủy tổ và tiên tổ danh sách các con cháu của dòng họ mới được sinh ra trong năm để được ghi tên vào danh sách.

Sau khi tiến hành xong hết các nghi lễ cúng, lễ vật sẽ được “hạ” xuống để tất cả con cháu quây quần cùng ăn, gọi là “thụ lộc”. Các thành viên tham dự lễ giỗ tổ hay các trưởng chi sẽ ngồi lại họp bàn về công việc chung của họ, cụ thể là tổng kết công việc đã làm và lên kế hoạch cho thời gian tới. Những năm gần đây, giỗ họ còn tổ chức trao thưởng cho con cháu làm ăn, học hành đỗ đạt, góp phần làm rạng danh dòng họ. Theo Ban dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh, dòng họ Từ đã tiến hành trao các phần học cụ hoặc phần quà trị giá từ 400.000 đến 600.000 VND cho con em trong họ trong dịp tế tổ mùa Thu năm 2018, và tại một số như dòng Hứa, Lương,... cũng có những hoạt động tương tự.

Đối với các dòng họ Việt

Trong văn hoá dân tộc Việt Nam, giỗ tổ tiên được coi là một trong những nghi lễ trọng đại nhất với mỗi dòng họ. Nó được xem như một nét đẹp của văn hoá truyền thống, gắn kết tình cảm giữa các thế hệ trong gia đình. Nhờ vào ngày giỗ họ, mọi người trong gia đình có cơ hội tỏ lòng biết ơn và kính trọng đối với tổ tiên đã đi trước. Đây cũng là dịp để các thế hệ trưởng thành có thể kể lại những câu chuyện về tổ tiên, giúp truyền lại những giá trị đạo đức, tinh thần và truyền thống văn hoá của gia đình cho các thế hệ sau. Với người Việt Nam, ngày giỗ họ không chỉ đơn thuần là nghi lễ tưởng nhớ tổ tiên mà còn là các thành viên trong dòng họ được thực hành những nghi lễ mang đậm tính văn hoá dân tộc. Trong ngày giỗ họ, các thành viên trong gia đình sẽ cùng nhau thực hiện các nghi thức tôn kính tổ tiên như đặt bàn thờ, làm lễ cúng, đốt nhang và đưa các loại hoa trái lên bàn thờ. Các thành viên trong gia đình sẽ cùng nhau ngồi quanh bàn ăn để thưởng thức các món ăn được chuẩn bị kỹ càng, tinh tế và đặc biệt chỉ có trong ngày giỗ họ. Đây là dịp để các cành, chi trong một dòng họ lớn nhận họ hàng, nắm được thông tin của nhau, cùng nhau trò chuyện, hiểu rõ hơn về những câu chuyện xây dựng dòng họ của tổ tiên mình. Từ đó có thể thấy giỗ họ còn là dịp để những tư liệu, di sản quý báu của mỗi dòng họ như phả ký, cây gia phả phát huy lợi ích và ý nghĩa nhằm giúp anh em trong dòng họ giữ được mối liên kết bền chặt, là cơ sở cho đoàn kết trong dòng họ.

Đối với xã hội Việt

Ngoài tầm quan trọng về mặt gia đình, ngày giỗ họ cũng đóng vai trò quan trọng trong văn hoá xã hội của người Việt Nam. Nó là một trong những dịp để tăng cường tình đoàn kết trong cộng đồng và giữ vững những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Trong xã hội ngày nay, ngày giỗ họ đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hoá dòng họ. Nhiều người đã tìm cách để tổ chức ngày giỗ họ sao cho phù hợp với cuộc sống hiện đại. Thay vì thực hiện các nghi lễ truyền thống, nhiều người đã chuyển sang tổ chức các buổi tiệc và mời các thành viên trong gia đình dòng họ đến tham dự. Trong khi giỗ họ thời xưa có thể coi trọng cả việc mời những vị khách thì ngày giỗ họ ngày nay chỉ hướng tới sự góp mặt tề tựu của con cháu trong dòng họ. Tuy nhiên, điều quan trọng là ngày giỗ họ vẫn giữ được những giá trị cốt lõi của văn hoá dân tộc. Bởi kể cả khi các nghi thức không còn được thực hiện một cách quá cầu kỳ thì ngày giỗ họ vẫn phần nào giáo dục được thế hệ trẻ về những giá trị phi vật thể của, mang tính truyền thống của dòng họ. Giỗ họ không chỉ đơn thuần là một dịp để tưởng nhớ tổ tiên, mà còn là một cách để duy trì và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc - đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc ta. Một xã hội được cấu tạo từ những dòng họ có truyền thống giáo dục tốt sẽ có nhiều tiền đề để phát triển bền vững. Trong bối cảnh hiện nay, khi sự bận rộn của cuộc sống khiến nhiều người dần quên đi các giá trị truyền thống, ngày giỗ họ vẫn đóng vai trò rất quan trọng trong việc giữ gìn và phát triển văn hoá dân tộc ta. Đó không chỉ là dịp giúp tăng cường tình đoàn kết trong gia đình mà còn giúp cả xã hội hiểu rõ hơn về các giá trị văn hoá của người Việt Nam, giúp các thế hệ người Việt luôn khắc sâu trong tâm tưởng một khái niệm “cây cùng một cội” để từ đó luôn phấn đấu, tự phát triển bản thân mình và thể hiện sự biết ơn tiên tổ đã cho mình cội rễ vững chắc để có được những thành công như hôm nay. Nguồn ảnh: hotran.org.vn

Tạm kết

Trải qua biết bao thế hệ, những phong tục truyền thống như giỗ họ vẫn được hàng triệu người Việt lưu truyền và thực hành. Dù hình thức và cách thức của ngày giỗ họ đã có những đổi khác theo thời gian nhưng ắt hẳn những giá trị về kết nối mà ngày giỗ họ mang lại vẫn còn đầy đủ những ý nghĩa từ xa xưa mong muốn truyền lại. Trong bối cảnh hiện nay, việc nhận thức đúng và đủ về ý nghĩa của ngày giỗ họ không chỉ góp phần chúng ta thực hành và giữ gìn tốt hơn nét đẹp truyền thống này mà còn góp phần xây dựng nên niềm tự hào về văn hóa và con người Việt không chỉ cho thế hệ trong quá khứ, hôm nay và cả mai sau.