Nguồn gốc của ngày tết Hàn Thực

Tết Hàn Thực bắt nguồn từ Trung Quốc. Tương truyền rằng, từ thời xa xưa ngày Tết Hàn Thực là tết ăn đồ lạnh bắt nguồn từ thời Đông Chu Liệt Quốc. Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mại ở nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng. Giới Tử Thôi phò tá vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, trải qua bao gian lao, khổ luyện thành tài. Sau này, khi Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói. Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Giới Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Vua thương xót, lập miếu thờ và hạ lệnh trong dân gian phải kiêng đốt lửa ba ngày, chỉ ăn đồ ăn nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (khoảng từ mồng 3/3 đến mồng 5/3 âm lịch hàng năm) và từ đó ngày 3/3 âm lịch hàng năm luôn được coi là ngày Tết Hàn thực.

Tết Hàn Thực tại Việt Nam

Còn tại Việt Nam, nhân dân ta đã có những ảnh hưởng nhất định từ văn hoá Trung Quốc. Tuy nhiên, khác với Tết Hàn Thực ở Trung Quốc, vào ngày này người Việt không kiêng lửa, vẫn nấu nướng bình thường. Đặc biệt, vào mùng Ba tháng Ba hằng năm, người Việt còn làm ra bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng cho thức ăn nguội (Hàn Thực) với tấm lòng thành kính nhất nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất. Tết Hàn Thực của người Việt mang một ý nghĩa rất quan trọng, vào ngày này, các con cháu trong gia đình luôn hướng về cội nguồn, tưởng nhớ về những người đã khuất. Với ý nghĩa đó, chúng ta thấy rằng tết Hàn Thực đã gắn liền với người người dân Việt Nam từ rất lâu đời. Bánh trôi bánh chay với lòng thành hướng về nguồn cội (Ảnh: Esheep kitchen)

Ý nghĩa về bánh trôi bánh chay và Tết Hàn Thực của người Việt

Đối với người Việt, bánh trôi bánh chay là một món ăn không thể thiếu vào ngày này. Hai loại bánh trôi, bánh chay là hai loại bánh được làm từ gạo nếp. Bánh trôi sẽ được nặn thành từng viên nhỏ, ngoài trắng, trong nhân có đường đỏ, còn bánh chay thì nặn tròn dẹt với nhân đậu xanh, đặt vào một cái bát nhỏ.

Theo dân gian kể lại, bánh trôi tượng trưng cho 50 quả trứng đi theo u Cơ, sau này nở ra thành 50 người con, họ lên đất liền để sinh sống. Bánh chay thì tượng trưng cho 50 quả trứng đi theo Lạc Long Quân, nở ra thành 50 người con đi xuống biển. Chính vì vậy khi nhắc về hai loại bánh này, người ta thường nghĩ tới những điều thiêng liêng nhất về cội nguồn. Bánh trôi bánh chay luôn là tượng trưng cho lòng thành kính vào ngày mồng 3/3 âm lịch hằng năm, mọi người đều nặn hai loại bánh này với tấm lòng thành kính nhất, dâng lên, tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất, những vị anh hùng có công trong quá trình gìn giữ độc lập, gây dựng nên dân tộc.

Trong ngày Ba tháng Ba âm lịch, các gia đình Việt sẽ chuẩn bị bánh trôi, bánh chay dâng lên cúng gia tiên. Ở nhiều nơi khác, ngày này nhân dân cũng cúng thần hoàng nhằm bày tỏ lòng thành kính của bản thân, hướng về cội nguồn. Bánh trôi, bánh chay của người Việt luôn mang trong mình đặc sắc riêng và một nét đặc biệt trong văn hoá ẩm thực của người Việt. Người Việt Nam ta cũng quen gọi ngày Tết này với cái tên rất dân dã là Tết bánh trôi, bánh chay nhiều hơn Tết Hàn Thực. Việc dùng bánh trôi, bánh chay để cúng lễ luôn mang rất nhiều ý nghĩa tốt đẹp, là sự kết tinh của nền văn hóa truyền thống Việt Nam, thấm đẫm linh hồn, bản sắc của người Việt.

Cả hai loại bánh đều được làm từ bột gạo nếp thơm, là thành quả lao động vất vả dâng lên ông bà tổ tiên, là hình ảnh thể hiện rõ nhất nền văn minh lúa nước lâu đời của dân tộc Việt Nam cùng với các loại bánh truyền thống khác như bánh chưng, bánh giầy,...

Dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng giờ đây Tết Hàn Thực đã được người Việt chúng ta bản địa hóa, gắn liền với nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt. Hiện nay, khi nước ta đang ngày càng hội nhập sâu rộng hơn với quốc tế, ngày càng nhiều người Việt sinh sống và làm việc tại nước ngoài, tuy nhiên mọi năm cứ đến dịp này, rất nhiều những người con xa xứ vẫn tiếp tục duy trì phong tục làm bánh trôi, bánh chay dâng lên ông bà tổ tiên nhằm gợi nhớ về gia đình và nguồn cội. Có thể thấy rằng, Tết Hàn Thực có một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong tiềm thức và văn hoá của người Việt, đó không chỉ là một ngày lễ tết dâng hương, cúng lễ cho gia tiên đơn thuần mà nó còn mang rất nhiều những giá trị truyền thống, những giá trị nhân văn về văn hoá, giá trị nếp sống của gia đình Việt luôn luôn hướng về tổ tiên, hướng về nguồn cội thông qua hình tượng của bánh trôi và bánh chay.